یک نظر شخصی

«خاطره‌نگاری»، «تاریخ شفاهی»، «ادبیات مقاومت»، «روایت زنانه از جنگ»، کلیدواژه‌های نوزاد اما سریع‌البلوغی هستند که این سال‌ها تبدیل به سلسله‌گردانان رساندن قافله‌ی هنر و ادبیات کشور به موج جریان مقاومت مردمی در سطح منطقه و جهان شده‌اند. عباراتی که به واسطه‌ی عطف توجه از دنیای درونی و شخصیِ پرابهام و بی‌هدف و سرگردان شبه‌روشنفکران داخلی، به زندگی و سلوک رزمندگان و شهدا و خانواده‌های ایشان، می‌رود تا مرزهای کشور را درنوردیده و تبدیل به تجربیات عملی موج مجاهدان پیش از ظهور در جای‌جای زمین گردد و ضمنا با خلق جذابیت ریشه‌یافته در حقیقت، ناشرین داخلی را از ورشکستگی اقتصادی و جامعه را از ورشکستگی فرهنگی نجات دهد. اگرچه هنوز ظرفیت این دست کتاب‌ها برای ترجمه و صادرات از سوی نهادهای مسئول شناخته و یا جدی گرفته نشده اما آن چه دست‌کم از وضعیت کشورهای منطقه برمی‌آید نشان می‌‌دهد که سرمایه‌گذاری در بازار جهانی این نوع کتب قطعا با شکست مواجه نخواهد شد. مردانی از جنس «بابانظر» و «نورالدین» و زنانی از جنس «دا» و «دختر شینا»، حقایقی هستند که در ظاهر خاطره‌ای اثرگذار عرضه می‌شوند و در قامت تجربه‌ای شوق‌آفرین و سازمان‌دهنده، خود را تکثیر می‌کنند.

نشانه شناسی: بخش دوم

ما چگونه سینما را می‌شناسیم؟ بر چه اساسی آن را نقد می‌کنیم؟ آیا مجازیم با سینمایی که دعوی واقعگرایی دارد، برخورد نشانه‌شناسانه کنیم؟ آیا نشانه‌ها در سینمای ما درست به کار گرفته می‌شوند؟ چگونه می‌توان آنان را به درستی تحلیل کرد؟

پیتر وُلِن، مقاله‌ی «نشانه‌شناسی سینما» از کتاب «نشانه‌ها و معنا در سینما»یش را به این جمله آغاز می‌کند: «در سال‌های اخیر علاقه‌ی فراوانی به نشانه‌شناسی سینما و این مسئله که آیا امکان دارد که نقد سینما و زیبایی‌شناسی سینما را در حوزه‌ی خاصی از علم نشانه‌ها مستحیل کنیم، پدیدار شده است.» سال‌هایی که وُلن از آن حرف می‌زند سال‌های ابتدایی دهه‌ی 70 میلادی است. سال‌هایی که برای سینمای فرانسه، ایتالیا و آمریکا سال‌های مهم و سرنوشت‌سازی به حساب می‌آید.

نشانه شناسی: بخش اول

کتاب «ساخت‌گرایی، نشانه‌شناسی، سینما» مجموعه مقالاتی از برخی نظریه‌پردازان سرشناس سینما از جمله پازولینی، پیتر ولن، اومبرتو اکو، کریستین متز و... است که به کوشش بیل نیکولز گردآوری شده است. اولین مقاله‌ی این کتاب به قلم پیتر وُلن، به موضوع «نظریه‌ی مؤلف» می‌پردازد و خاستگاه، ابعاد و رشد این نظریه را شرح می‌دهد.

رودررو با ابراهیم گلستان

این که «ابراهیم گلستان» کیست و «پرویز جاهد» را با او چه کار؛ به کنار.

این هم که چرا «خدای منورالفکران سینمایی» دیگر می‌خواهد از این مقام استعفا دهد، به کنار.

وفاداری مومنانه‌ی جریان روشنفکری به خدایانش هم، به کنار. یعنی همین که جاهد، تا آن سر دنیا رفته تا انجیل سینمای روشنفکری را پیش گلستان بگشاید اما به کعبه‌ی آمال که رسیده، خدای روشنفکری روی آیه‌آیه‌ی این کتاب مقدس خط کشیده؛ مطرودین مذهب این خدا بسیارند و نفرین‌شدگانش بسیارتر. و جاهد تلاش می‌کند ایمانش را در لحن تلخ، بی‌ادبانه و وحشیانه‌ی گلستان، به قول مولوی خوب «بجوشاند تا بر سر آرد زر، زبد».

فقط همین شأن «دائم‌النقد» بودن در هویت‌بخشی به جریان روشنفکری، می‌ارزد که کتاب را معرفی کنم برای خواندن:

پرویز جاهد: به هر حال شما اپوزیسیون بودید یا نبودید؟

ابراهیم گلستان: آن موقع اپوزیسیونی وجود نداشت. من با مجاهدین و فلان و از این حرف‌ها نبودم. کاری هم به کارشون نداشتم. به خاطر این که قضیه‌ی اونا اصلا پرت بود.

پرویز جاهد: یعنی مستقل بودید.

ابراهیم گلستان: واضحه که مستقل بودم. ولی این دلیل نمیشه.

پرویز جاهد: منتقد حکومت بودید یا نبودید؟

ابراهیم گلستان: آدم باید همیشه منتقد باشه. گفت که من هیچ باشم اگر کریتیکال نباشم{...}

رسول آسمانی، رسول زمینی

مقایسه‌‌‌ی شخصیت «رسول» در دو رمان «نه آبی نه خاکی» و «سفر به گرای 270 درجه»

یکی از شاخص‌ترین مؤلفه‌هایی که در فضاسازی یک رمان نقش دارد، نحوه‌ی رویکرد مؤلف به شخصیت‌های داستانش است. از این رو شاید وجود کاراکترها و تیپ‌های مشترک و متشابه، فرصت مغتنمی باشد تا به بررسی و مقایسه‌ی فضای دو رمان دفاع مقدس، «نه آبی نه خاکی» نوشته‌ی علی مؤذنی و «سفر به گرای 270 درجه» نوشته‌ی احمد دهقان بپردازیم. کاراکتر مشترک این دو رمان، شخصیتی نوجوان به نام «رسول» است که به صورت داوطلبانه به میدان نبرد قدم گذاشته و در واقع بخش مهمی از فضاسازی مثبت و یا منفی جنگ، بر دوش نتیجه‌ای است که از تحول شخصیتی او در دو رمان گرفته می‌شود.